Từ ‘cuộc đảo chính ngoại giao’ của Hun Sen đến việc hoãn họp ASEAN: Các thất bại đã được báo trước

Ngày 12/01/2022 Campuchia buộc phải tuyên bố hoãn cuộc họp ASEAN đầu tiên trong bối cảnh khác biệt giữa các quốc gia thành viên quá lớn. Một phát ngôn viên của chính phủ CPC cho biết, có “khó khăn” đối với các nhà ngoại giao hàng đầu trong khối để tham gia “khóa họp hẹp” dự kiến trước đây vào 18 – 19/01/2022.

Thất bại này đã được giới phân tích dự đoán. Sự chia rẽ trong ASEAN về chuyến đi của Hun Sen tới Naypyidaw và lời mời (do Hun Sen đưa ra) đối với ngoại trưởng Myanmar tham dự họp hẹp là lý do chính yếu, tại sao những người đứng đầu ngoại giao của một số nước trong khối đã chọn không tham dự cuộc hội luận tuần tới.

Theo Giáo sư Sophal Ear, một chuyên gia về CPC tại Đại học Arizona (Mỹ), các quốc gia ASEAN đã nêu ra những khó khăn trong việc đi lại, thay vì nói thẳng rằng họ không muốn đến Siem Reap. “Đây chưa hẳn chính thức là một cuộc tẩy chay, nhưng vài ba ngoại trưởng của một số thành viên ASEAN không ngần ngại nêu ra một số lý do khiến họ không thể tham gia cuộc họp. Đây là quả báo đối với ‘chính sách ngoại giao cao bồi’ của CPC” (It’s karma for Cambodia’s ‘Cowboy Diplomacy’).

Các tướng quân phiệt tiếm quyền Myanmar cho đến nay đã cản trở các nỗ lực của ASEAN và trên thực tế, dư luận thế giới coi chuyến công du tới Naypyidaw của Hun Sen như một “cuộc đảo chính về ngoại giao”. Tức là Thủ tướng CPC muốn đảo ngược cái công thức “10-X” mà ASEAN đã hai lần áp dụng trong năm ngoái.

Những người trung dung có thể cho chuyến thăm là nỗ lực của Hun Sen nhằm gỡ rối các vấn đề phức tạp với cánh đảo chính ở Myanmar. Hun Sen không chỉ đưa ra những bình luận mang tính hòa giải nhằm vào Thống tướng Min Aung Hlaing, mà lợi dụng vị trí chủ tịch của mình, còn bổ nhiệm ngoại trưởng Prak Sokhonn làm “đặc phái viên mới” về Myanmar. Khỏi cần nói, tất cả điều này đã làm dấy lên sự giận dữ từ những người chống đối cuộc đảo chính, những người coi chuyến đi là sự mang lại tính hợp pháp cho chế độ quân phiệt và củng cố vị thế thương lượng của phe đảo chính.

Hun Sen có thể thanh minh rằng, ông chỉ cố gắng thúc đẩy kế hoạch hòa bình của ASEAN với các tướng lĩnh. Bản chất của kế hoạch là sự nhất trí 5 điểm mà chính quyền đã đồng ý vào tháng Tư năm ngoái. Nhưng đồng thuận phải được bắt đầu bằng việc ngừng ngay lập tức bạo lực. Đối thoại phải mang tính xây dựng giữa tất cả các bên, được thực hiện với sự hòa giải có sự tham gia của đặc phái viên do ASEAN đề cử.

Đáng ra các nhà cầm quân của Myanmar cần nắm bắt cơ hội và thực hiện cam kết của mình để cải thiện các vấn đề cho đất nước. Há dễ mấy ai quên làn sóng truyền thông quốc tế hồi đầu năm ngoái: “Ai đứng đằng sau cuộc đảo chính quân sự ở Myanmar?” Còn giờ đây, dư luận và giới chuyên gia đang chú mục vào vai trò của Trung Quốc trong các động thái “ngoại giao lobby”, thậm chí gây sức ép để ASEAN chấp thuận cho Thống tướng cầm đầu cuộc chính biến bất hợp pháp Min Aung Hlaing được ngồi vào chiếc ghế của bà Aung San Suu Kyi tại ASEAN.

Hoãn họp ASEAN không chỉ vì Myanmar

Sau khi từ Myanmar về nước, Hun Sen nói rằng các thành viên ASEAN nên tạo ra một nhóm các nhà ngoại giao bao gồm Campuchia, Brunei và Indonesia để tiếp tục thực hiện lệnh ngừng bắn ở Myanmar. Hun Sen nói thêm, Nhật Bản cũng nên tham gia sáng kiến “Những người bạn của Myanmar” do Chủ tịch ASEAN tiền nhiệm Brunei tổ chức, trên cơ sở ủng hộ chuyến đi làm việc của ông với các nhà lãnh đạo quân đội.

Một tờ báo từ Phnom Penh dẫn lời Hun Sen: “Nhật Bản dự định sẽ hỗ trợ mạnh mẽ cho CPC để nước này thành công trong vai trò chủ tịch ASEAN”. Nhưng khác với Nhật Bản, Hoa Kỳ vẫn giữ quan điểm trước đây. Đại sứ quán Mỹ tại Myanmar cho biết, CPC cần thúc đẩy sự đồng thuận 5 điểm đã được nhất trí giữa Myanmar và ASEAN vào năm ngoái, cũng như chuyến thăm chưa được thực hiện giữa “đặc phái viên” do Brunei cử để gặp gỡ tất cả các bên liên quan ở Myanmar.

Kiểu “ngoại giao cao bồi” của Hun Sen là màn khoe mẽ, còn thực chất đó chỉ là trò tung hứng của “con rối trong tay Trung Quốc”, không lừa phỉnh được dư luận CPC, dư luận của chính người dân Myanmar, đặc biệt là của giới quan sát quốc tế.

Trong một tuyên bố của các Nghị sĩ ASEAN về Nhân quyền, một nhóm vận động trong khu vực, khẳng định rằng, Hun Sen đã thể hiện sự coi thường của ông ta đối với “Đồng thuận 5 điểm”. Ông ta sang Naypyidaw mà không cần biết bà Cố vấn Nhà nước San Suu Kyi và các thành viên nội các hợp pháp bị giam giữ ở đâu, chứ chưa nói tới việc được tiếp xúc như thỏa thuận.

Nhóm này còn mô tả chuyến thăm của Thủ tướng CPC tới Myanmar là “một nỗ lực trơ trẽn và nguy hiểm để giành lấy sáng kiến”. Từ khối Đông Nam Á, nhóm Nghị sĩ viết: “Hai kẻ đảo chính này – Min Aung Hlaing bằng quân sự, còn Hun Sen bằng con đường ngoại giao – đang tiến hành một cuộc đảo chính thứ ba trong ASEAN, có nguy cơ dẫn đến chia rẽ của tổ chức”.

Còn chuyên gia Charles Dunst, thành viên chương trình Đông Nam Á của Trung tâm Nghiên cứu Chiến lược và Quốc tế (CSIS) cho rằng, ông Hun Sen tỏ ra “quá tự tin, vì nghĩ ông là một tác nhân vì hòa bình; rất nhiều lần ông nhấn mạnh đến kinh nghiệm CPC sau chiến tranh liên quan đến lực lượng Khmer đỏ vào cuối thập niên 1990. Liệu ông Hun Sen có sử dụng kinh nghiệm trấn áp xã hội dân sự, giải tán các đảng đối lập ở CPC để ‘thuyết phục và đồng cảm’ với Thống tướng Min Aung Hlang, người đứng đầu tập đoàn quân sự Miến Điện?”

Không phải lần đầu tiên CPC đơn phương hành động trong khối ASEAN. Khi nước này giữ chức Chủ tịch luân phiên năm 2012, lần đầu tiên ASEAN đã không ra được Tuyên bố chung tại thượng đỉnh, vì Phnom Penh đứng hẳn về phía Trung Quốc trong tranh chấp chủ quyền ở Biển Đông với nhiều nước Đông Nam Á. Một thập niên sau, giờ đây vẫn ông Hun Sen ấy còn hàm ý tố cáo Việt Nam mất dân chủ và không có nhân quyền, nay đang làm suy yếu uy tín của ASEAN sau khi CPC chính thức nhậm chức Chủ tịch.