Phạm Nhật Bình lược dịch - Việt Tân
Bài phỏng vấn Giáo Sư Mearsheimer, học giả về quan hệ quốc tế thuộc Đại Học Chicago, Hoa Kỳ của ký giả Masahiro Okoshi của Nikkei, đăng trên trang web Nikkei ngày 21 tháng Hai, 2022.
Mỹ đã “dại dột" theo đuổi chính sách can dự vào Bắc Kinh sau khi Chiến Tranh Lạnh kết thúc, Giáo Sư John Mearsheimer của Đại Học Chicago nói với Nikkei rằng chính sách sai lầm này đã góp phần vào sự trỗi dậy về kinh tế và quân sự của Trung Quốc.
Được biết đến như một người theo chủ nghĩa hiện thực trong lý thuyết quan hệ quốc tế, Mearsheimer đã khẳng định trong cuốn sách năm 2001 của mình, “Bi kịch của chính trị cường quốc” (The Tragedy of Great Power Politics), rằng cách tiếp cận can dự của Hoa Kỳ sẽ thất bại khi một Trung Quốc mạnh hơn về kinh tế tìm kiếm bá chủ trong khu vực.
Theo quan điểm của ông, việc Hoa Kỳ tin rằng Trung Quốc sẽ trở thành một nền dân chủ khi nước này phát triển về tầm vóc là một tính toán sai lầm hoàn toàn. Không chỉ Mỹ, mà cả Đài Loan, Nhật Bản và Hàn Quốc đều giúp Trung Quốc trở thành một gã khổng lồ về kinh tế, do đó tạo ra mối đe dọa địa chính trị cho chính họ.
Mearsheimer phân biệt sai lầm chính sách thời hậu Chiến Tranh Lạnh này với sự can dự của Tổng Thống Richard Nixon với Bắc Kinh, được tượng trưng bằng chuyến đi lịch sử của ông cách đây 50 năm. Theo ông, theo đuổi một “liên minh bán thân” với Trung Quốc như một biện pháp răn đe chống lại Liên Xô, lúc đó là có ý nghĩa chiến lược.
Sau đây là các đoạn trích đã chỉnh sửa của cuộc phỏng vấn với Giáo Sư John Mearsheimer:
Hỏi: Nhìn lại lịch sử 50 năm giữa Trung Quốc và Hoa Kỳ, ông có nghĩ rằng Ngoại Trưởng Henry Kissinger và Tổng Thống Nixon đã đưa ra quyết định sai lầm?
Trả lời: Không. Tôi nghĩ bạn phải phân biệt giữa chính sách của Mỹ đối với Trung Quốc trong Chiến Tranh Lạnh - giai đoạn cuối những năm 1970 và những năm 1980 - với giai đoạn sau Chiến Tranh Lạnh từ khoảng năm 1990 đến năm 2017.
Trong Chiến Tranh Lạnh và theo chính sách của Tổng Thống Nixon, Hoa Kỳ quyết định giao tiếp và thành lập một liên minh với Trung Quốc để chống lại Liên Xô.
Điều đó rất có ý nghĩa. Và Nixon đã đúng khi giúp nền kinh tế Trung Quốc phát triển, vì Trung Quốc càng trở nên hùng mạnh, thì nước này càng có hiệu quả như một đối tác răn đe chống lại Liên Xô. Tuy nhiên, một khi Chiến Tranh Lạnh kết thúc vào năm 1989 và Liên Xô sụp đổ vào năm 1991, Hoa Kỳ không cần Trung Quốc giúp kiềm chế Liên Xô nữa.
Điều chúng tôi đã làm một cách ngu ngốc là tiếp tục theo đuổi chính sách can dự, được thiết kế một cách rõ ràng để giúp Trung Quốc phát triển mạnh mẽ hơn về kinh tế. Tất nhiên, khi Trung Quốc phát triển kinh tế, nó chuyển sức mạnh kinh tế thành sức mạnh quân sự. Và Mỹ, do chính sách can dự ngu ngốc này, đã giúp tạo ra một đối thủ ngang hàng.
Điểm mấu chốt của tôi là chính sách Nixon-Kissinger, từ đầu những năm 1970 đến cuối những năm 1980, có ý nghĩa rõ ràng. Nhưng sau đó, can dự là một sai lầm chiến lược to lớn.
Hỏi: Sau khi Chiến Tranh Lạnh kết thúc, Mỹ có đánh giá thấp sức mạnh tiềm tàng của Trung Quốc để vươn lên thành một cường quốc không?
Trả lời: Tôi không nghĩ điều đó chính xác. Tôi nghĩ rằng Hoa Kỳ đã nghĩ rằng Trung Quốc sẽ trở nên hùng mạnh về kinh tế, và thực sự là Hoa Kỳ muốn giúp Trung Quốc trở nên thịnh vượng hơn. Hoa Kỳ đã làm việc để giúp Trung Quốc hội nhập vào nền kinh tế thế giới và vào các tổ chức quốc tế như Tổ Chức Thương Mại Thế Giới (WTO).
Hoa Kỳ không chỉ mong đợi Trung Quốc phát triển mạnh mẽ hơn - mà còn cố ý giúp Trung Quốc phát triển mạnh mẽ hơn. Mỹ làm điều này dựa trên giả định rằng Trung Quốc sẽ trở thành một nền dân chủ theo thời gian và do đó sẽ trở thành một bên liên quan có trách nhiệm trong trật tự quốc tế do Mỹ dẫn đầu.
Tất nhiên, điều đó đã không xảy ra. Trung Quốc đã không trở thành một nền dân chủ. Và trên thực tế, Trung Quốc đã thiết lập quyền bá chủ ở Châu Á và thách thức Hoa Kỳ trên khắp hành tinh. Bây giờ chúng ta đang có một cuộc Chiến Tranh Lạnh mới.
Hỏi: Tại sao vào thời điểm đó, Hoa Kỳ nghĩ rằng Trung Quốc cuối cùng sẽ trở thành một nền dân chủ?
Trả lời: Hoa Kỳ cảm thấy rằng chủ nghĩa cộng sản và chủ nghĩa phát xít không còn là những hình thức chính phủ khả thi nữa và tất cả các quốc gia cuối cùng sẽ trở thành các nền dân chủ tự do, giống như Hoa Kỳ, giống như Nhật Bản. Và tất cả những gì chúng ta ở phương Tây phải làm là đẩy nhanh quá trình đó và giúp họ trở thành các nền dân chủ tự do.
Trong câu chuyện mà giới tinh hoa phương Tây kể lại sau khi Chiến Tranh Lạnh kết thúc, cả Trung Quốc và Nga đều được định hướng trở thành các nền dân chủ tự do. Tôi tin rằng đây là tất cả, được phản ánh rõ ràng trong bài báo rất nổi tiếng của Francis Fukuyama, "Sự kết thúc của lịch sử?" (The End of History?) xuất bản năm 1989.
Lập luận của Fukuyama có tác động to lớn. Tuyên bố căn bản của ông là thế giới ngày càng trở nên dân chủ, và khi điều đó xảy ra, thế giới sẽ ngày càng trở nên hòa bình. Khi giới tinh hoa Mỹ giúp Trung Quốc phát triển kinh tế, họ thực sự không nghĩ rằng có bất kỳ cơ hội nào để Trung Quốc trở thành một đối thủ ngang hàng và là một mối đe dọa địa chính trị đối với Nhật Bản hoặc Mỹ.
Đây không phải là một quan điểm chỉ giới hạn ở Hoa Kỳ. Nếu bạn đến Tây Âu, nếu bạn đến Nhật Bản, nếu bạn đến Đài Loan, quan điểm này đã phổ biến rộng rãi.
Không chỉ Hoa Kỳ giúp Trung Quốc phát triển kinh tế, mà Đài Loan và tất cả các nước, đã ngu ngốc giúp Trung Quốc phát triển. Nhật Bản cũng như Hàn Quốc, và tất cả các nước Châu Âu cũng vậy. Tất cả họ đều đang theo đuổi một chính sách hết sức ngu ngốc.
Hỏi: Đã khoảng 30 năm kể từ khi Chiến Tranh Lạnh kết thúc. Bạn có nghĩ rằng một chính sách về ngăn chặn vẫn có thể hoạt động trong việc giải quyết vấn đề Trung Quốc? Ngày nay nó vẫn còn hiệu quả chứ?
Trả lời: Chà, rất rõ ràng rằng, từ khoảng năm 1990 cho đến khi Tổng Thống Donald Trump vào Nhà Trắng, Hoa Kỳ đã theo đuổi chính sách can dự như bạn biết, được thiết kế để làm cho Trung Quốc trở nên giàu có hơn.
Trump đến Nhà Trắng và về căn bản ông đã từ bỏ sự tham gia và nói, "Chúng tôi sẽ theo đuổi một chính sách ngăn chặn về căn bản."
Tổng Thống Biden đã tiếp bước Trump. Giống như Trump, Biden đang theo đuổi chính sách ngăn chặn. Không có gì nghi ngờ rằng Mỹ và Nhật Bản đang muốn kiềm chế Trung Quốc. Đối với câu hỏi, “họ có thể kiềm chế được Trung Quốc không?”, tôi nghĩ câu trả lời là có.
Hỏi: Làm thế nào? Một chiến lược cố tình làm chậm tăng trưởng kinh tế của Trung Quốc rất khó thực hiện.
Trả lời: Việc kiềm chế có hai chiều, và trước tiên chúng ta nên tập trung vào khía cạnh quân sự, sau đó mới nói đến khía cạnh kinh tế.
Thứ nhất, xét về khía cạnh quân sự, rõ ràng là Trung Quốc quyết tâm làm đảo lộn hiện trạng ở Đông Á. Trung Quốc cho rằng họ "làm chủ" Biển Đông một cách hiệu quả.
Thứ hai là Trung Quốc quyết tâm lấy lại Đài Loan và biến nó thành một phần của Trung Quốc đại lục.
Thứ ba, họ quyết tâm kiểm soát Biển Hoa Đông và lấy lại những gì họ gọi là quần đảo Điếu Ngư, mà người Nhật gọi là quần đảo Senkaku.
Không có gì phải bàn cãi khi cho rằng Trung Quốc là một cường quốc theo chủ nghĩa xét lại, và Mỹ cùng các đồng minh bao gồm cả Nhật Bản quyết tâm ngăn cản nước này chiếm Biển Đông, chiếm lại Đài Loan và thay đổi hiện trạng ở Biển Hoa Đông.
Sau đó, có khía cạnh kinh tế của việc ngăn chặn. Không có cách nào vào thời điểm này mà Mỹ có thể đẩy lùi tăng trưởng kinh tế Trung Quốc theo bất kỳ cách nào có ý nghĩa. Những gì Mỹ sẽ cố gắng làm là hạn chế mức tăng trưởng đó càng nhiều càng tốt, đồng thời đẩy nhanh tốc độ tăng trưởng kinh tế ở phương Tây.
Khi bạn xem xét kỹ lưỡng cuộc đua sẽ như thế nào, nó sẽ tập trung chủ yếu vào các công nghệ tiên tiến hàng đầu, như điện toán lượng tử, trí tuệ nhân tạo, chất bán dẫn, 5G, v.v… Đó là nơi mà cuộc cạnh tranh thực sự sẽ diễn ra.
Hỏi: Về khía cạnh kinh tế, làm cách nào để Mỹ và các đồng minh có thể làm chậm tốc độ tăng trưởng của Trung Quốc mà không gây tổn hại cho chính họ?
Trả lời: Câu hỏi trong những trường hợp này luôn luôn trở thành, "Ai bị thiệt hại nhiều hơn?" Nếu bạn có thể gây thiệt hại nghiêm trọng cho nền kinh tế Trung Quốc và chỉ thiệt hại tối thiểu cho nền kinh tế Mỹ hoặc nền kinh tế Nhật Bản, bạn sẽ phải trả cái giá đó.
Hỏi: Có khả năng Mỹ và Trung Quốc tham gia vào xung đột vũ trang ngày càng tăng không?
Trả lời: Trong tương lai gần, chắc chắn sẽ có một cuộc cạnh tranh an ninh căng thẳng giữa Trung Quốc và Hoa Kỳ, giống như Chiến Tranh Lạnh giữa Hoa Kỳ và Liên Xô. Liệu điều đó có biến thành một cuộc chiến tranh nóng hay không là một vấn đề khác.
Nhưng tôi tin rằng nó có nhiều khả năng biến thành một cuộc chiến tranh nóng hơn là trường hợp của Chiến Tranh Lạnh lần thứ nhất giữa Moscow và Washington.
Lý do tôi lo lắng hơn về chiến tranh bây giờ phần lớn là vì địa lý. Chiến Tranh Lạnh đầu tiên tập trung vào Châu Âu. Mặt trận trung tâm là điểm xung đột chính giữa Hoa Kỳ và các đồng minh, với Liên Xô và các đồng minh của họ.
Sự răn đe ở Trung Âu là rất mạnh mẽ, và đó là bởi vì khả năng xảy ra chiến tranh là rất thấp, cũng bởi vì cái giá phải trả sẽ cao khủng khiếp.
Nếu bạn nhìn vào tình hình hiện tại ở Đông Á, với sự tham gia của Hoa Kỳ và các đồng minh chống lại Trung Quốc, bạn có thể hình dung những cuộc chiến tranh giới hạn trên Biển Đông, về Đài Loan và Biển Hoa Đông. Thực tế bạn có thể tưởng tượng về một cuộc chiến tranh giới hạn, rất khác với kiểu chiến tranh mà chúng ta tưởng tượng ở mặt trận trung tâm trong Chiến Tranh Lạnh lần thứ nhất, có nghĩa là hôm nay hoặc ngày mai, có thể xảy ra chiến tranh giữa Hoa Kỳ và Trung Quốc.
Thực tế là một cuộc chiến tranh giữa Mỹ và Trung Quốc sẽ là một cuộc chiến tranh giới hạn - không giống như cuộc chiến ở mặt trận trung tâm - khiến nó có nhiều khả năng xảy ra hơn.
Hỏi: Khi đó, khả năng xảy ra một cuộc chiến tranh giới hạn dẫn đến một cuộc chiến tranh hạt nhân là gì? Và điều đó có nhiều khả năng xảy ra hơn so với thời Chiến Tranh Lạnh không?
Trả lời: Vâng. Vì vị trí địa lý, bạn có thể tưởng tượng người Trung Quốc, nếu họ thua trong cuộc chiến trước Đài Loan, họ sẽ sử dụng một vài vũ khí hạt nhân. Hoặc nếu Hoa Kỳ thua trong cuộc chiến với Trung Quốc vì Đài Loan, bạn có thể tưởng tượng nước này sử dụng một vài vũ khí hạt nhân để giải cứu tình hình.
Tôi muốn nói rõ ở đây. Tôi không nói rằng có khả năng xảy ra chiến tranh hạt nhân, nhưng tôi chỉ nói rằng nó xảy ra dễ dàng hơn nhiều. Tôi đang lựa chọn từ ngữ của mình một cách cẩn thận ở đây. Dễ dàng hình dung vũ khí hạt nhân được sử dụng giữa Mỹ và Trung Quốc trong cuộc chiến trên Biển Đông hơn là trong cuộc chiến trên mặt trận trung tâm, giữa Mỹ và các đồng minh NATO với Liên Xô và các đồng minh khối Warsaw.
Hỏi: Liệu Hoa Kỳ có thực sự sẵn sàng chống lại Trung Quốc về tình trạng khẩn cấp ở eo biển Đài Loan không?
Trả lời: Tôi tin rằng Hoa Kỳ sẽ bảo vệ Đài Loan nếu Trung Quốc tấn công nó. Tôi tin rằng giới tinh hoa trong chính sách đối ngoại của Mỹ, những người phải đưa ra quyết định sẽ không quan tâm đến dư luận. Họ sẽ quyết định xem việc Mỹ bảo vệ Đài Loan có hợp lý về mặt chiến lược hay không.
Chúng tôi sẽ không bỏ phiếu về việc có bảo vệ Đài Loan hay không nếu Đài Loan đang bị đe dọa. Các nhà lãnh đạo trong Nhà Trắng, Bộ Ngoại Giao và Lầu Năm Góc sẽ đưa ra quyết định đó, và chúng tôi sẽ bảo vệ Đài Loan vì hai lý do:
Một là nó có tính chiến lược rất lớn. Đó là một phần vùng đất quan trọng cho mục đích tích lũy lực lượng hải quân và không quân Trung Quốc bên trong chuỗi đảo đầu tiên. Như mọi chiến lược gia Nhật Bản đều biết, chúng ta kiểm soát Đài Loan và không để Đài Loan rơi vào tay Bắc Kinh là điều cấp thiết. Đó là lý do chiến lược đầu tiên mà chúng tôi sẽ chiến đấu và chết vì Đài Loan.
Lý do thứ hai là nếu chúng tôi, Hoa Kỳ, từ bỏ Đài Loan, điều này sẽ gửi một thông điệp khủng khiếp đến tất cả các đồng minh của chúng tôi trong khu vực. Chẳng hạn, Nhật Bản sẽ không còn có thể dựa vào chiếc ô an ninh của Mỹ, đặc biệt là chiếc ô hạt nhân.
Hỏi: Các quan chức Trung Quốc thường nói về tình hình Đài Loan rằng thời gian đứng về phía họ.
Trả lời: Họ có thể đúng. Nếu Trung Quốc tiếp tục tăng trưởng kinh tế ấn tượng trong 30 năm tới và phát triển với tốc độ nhanh hơn Hoa Kỳ, thì trong 30 năm tới nước này sẽ hùng mạnh hơn hiện nay.
Theo quan điểm của Trung Quốc, nếu bạn đang nghĩ đến việc chinh phục Đài Loan, tốt hơn hết bạn nên chờ đợi cho đến khi bạn phát triển mạnh hơn nhiều, hoặc cho đến khi bạn phát triển mạnh hơn nhiều so với Mỹ trong với hiện tại.
Vấn đề mà người Trung Quốc phải đối mặt là rất khó biết chính xác điều gì sẽ xảy ra với nền kinh tế Trung Quốc trong 30 năm tới. Và thực sự, thật khó để biết điều gì sẽ xảy ra với nền kinh tế Nhật Bản và nền kinh tế Mỹ.
Hỏi: Trở lại năm 1993, bạn đã viết rằng Tổng Thống Clinton đã sai khi thúc ép Ukraine trở thành một quốc gia phi hạt nhân hóa. Bạn có thấy trước vấn đề hiện tại mà Ukraine phải đối mặt ngày hôm nay không?
Trả lời: Vâng.
Hỏi: Hiện nay, Nga và Trung Quốc đang vun đắp một mối quan hệ hữu nghị dựa trên việc coi Mỹ là kẻ thù chung của họ. Bạn có nghĩ rằng Nga và Trung Quốc sẽ tương đồng về quan điểm của họ đối với Châu Á?
Trả lời: Hoa Kỳ đã ngu ngốc đẩy người Nga vào vòng tay của người Trung Quốc. Tôi nghĩ Nga là đồng minh tự nhiên của Mỹ chống lại Trung Quốc.
Năm 1969, Liên Xô và Trung Quốc suýt xảy ra chiến tranh ở Siberia. Liên Xô và Trung Quốc - và bây giờ chúng ta đang nói đến Nga và Trung Quốc - có một lịch sử quan hệ không tốt đẹp, một phần lớn là do họ có chung đường biên giới và mỗi bên đều chiếm nhiều đất đai ở Châu Á. Nga nên là đồng minh của Mỹ chống lại Trung Quốc và Mỹ cần tất cả các đồng minh có thể để kiềm chế Trung Quốc.
Nhưng những gì chúng ta đã làm bằng cách mở rộng NATO về phía đông là chúng ta đã gây ra một cuộc khủng hoảng lớn với Nga khiến chúng ta không thể xoay trục hoàn toàn sang Châu Á. Chúng ta không thể hoàn toàn xoay trục sang Châu Á vì chúng ta quá lo lắng về các sự kiện ở Đông Âu. Đó là hậu quả đầu tiên. Thứ hai là chúng ta đã đẩy người Nga vào vòng tay của người Trung Quốc. Điều này không có ý nghĩa gì cả.
Hỏi: Căng thẳng hiện nay dọc theo biên giới Ukraine đặt ra câu hỏi liệu Mỹ có khả năng giải quyết các vấn đề Châu Âu và Châu Á đồng thời hay không.
Trả lời: Hãy để tôi lựa chọn lời nói của mình một cách cẩn thận. Hoa Kỳ có khả năng giải quyết xung đột ở Châu Âu và xung đột ở Châu Á cùng một lúc.
Tuy nhiên, nó không có khả năng hoạt động tốt trong cả hai chiến dịch cùng một lúc. Khi tham gia vào một cuộc xung đột ở Đông Âu, chúng ta, Hoa Kỳ, đang làm mất đi khả năng kiềm chế Trung Quốc và tiến hành một cuộc chiến chống lại Trung Quốc, nếu cuộc chiến Đài Loan nổ ra.
Hỏi: Nhìn sang Châu Á, một số quốc gia như Triều Tiên tiếp tục tham gia vào hoạt động vũ khí hạt nhân. Liệu thế giới có trở thành một thế giới đa cực, bất ổn hơn nhiều không? Con đường phía trước là gì?
Trả lời: Vũ khí hạt nhân của Triều Tiên là một vấn đề quan trọng đối với Nhật Bản, đối với Hàn Quốc và thậm chí đối với Mỹ. Miễn là Mỹ duy trì các liên minh chặt chẽ với Nhật Bản và Hàn Quốc, Triều Tiên sẽ không sử dụng vũ khí hạt nhân của mình. Chiếc ô hạt nhân của Mỹ bảo vệ cả Nhật Bản và Hàn Quốc trước một cuộc tấn công bằng vũ khí hạt nhân từ Triều Tiên.
Trung Quốc bằng lòng cho phép Triều Tiên giữ vũ khí hạt nhân của mình. Trung Quốc đã kết luận rằng vũ khí hạt nhân của Triều Tiên là động lực cho sự ổn định trên bán đảo Triều Tiên và nói chung là ở Đông Bắc Á.
Tuy nhiên, người Trung Quốc lo lắng về việc Kim Jong-un tham gia vào vũ khí hạt nhân, và người Trung Quốc đã nói với ông ấy bằng những điều khoản không chắc chắn rằng điều đó là không thể chấp nhận được. Kết quả là Kim đã kiềm chế được hành vi của mình.
Nếu Kim Jong-un quay trở lại con đường đó, người Trung Quốc sẽ nói với ông ấy rằng “không đi nữa” vì họ không muốn xảy ra khủng hoảng hạt nhân.
Hỏi: Chính quyền Biden đã tổ chức hội nghị thượng đỉnh về các nền dân chủ vào năm ngoái. Bạn có nghĩ rằng cách tiếp cận này có hiệu quả trong việc kiềm chế sự trỗi dậy của các quốc gia độc tài không?
Trả lời: Không. Đây là một cuộc cạnh tranh địa chính trị, và chúng ta nên nghĩ về nó như một cuộc cạnh tranh địa chính trị chứ không phải một cuộc cạnh tranh ý thức hệ.
Thực tế là Nhật Bản và Hoa Kỳ là hai nền dân chủ là rất tốt, nhưng sự thật là họ nên liên minh chống lại Trung Quốc vì Trung Quốc là mối đe dọa đối với cả hai nước, bất kể ý thức hệ.
Nếu bạn đưa lập luận về ý thức hệ đi quá xa, thì bạn sẽ đi đến mức mà bạn nói rằng Nga không thể nằm trong liên minh cân bằng chống lại Trung Quốc, bởi vì Nga không phải là một nước dân chủ tự do. Tôi tin rằng điều đó sẽ là ngu ngốc. Những gì bạn nên làm là thành lập một liên minh với bất kỳ quốc gia hùng mạnh nào mà bạn có thể tìm thấy để giúp bạn kiềm chế Trung Quốc. Trung Quốc là một đối thủ đáng gờm.
Hỏi: Nhật Bản và các quốc gia không phải là cường quốc khác có thể làm gì để bảo vệ sự ổn định trong khu vực hoặc trên thế giới?
Trả lời: Nhật Bản nên trở thành một bên đóng vai trò quan trọng trong liên minh cân bằng chống lại Trung Quốc và cần phải suy nghĩ thông minh về cách đối phó với Trung Quốc cũng như ảnh hưởng đến Mỹ theo những cách tích cực.
Người Nhật nên cố gắng giải thích cho người Mỹ hiểu lý do tại sao đánh nhau với người Nga ở Đông Âu là không có ý nghĩa, và tại sao Mỹ nên tập trung, giống như tia laser, vào Đông Á và không quan tâm nhiều đến Đông Âu.
Nguồn: "U.S. engagement with China a 'strategic blunder': Mearsheimer", Masahiro Okoshi, Nikkei, 21/2/2022
