Xe thiết giáp của quân đội Azerbaijan bị bắn cháy ở Thượng Karabakh. Ảnh công bố ngày 27/09/2020. via REUTERS - ARMENIAN MINISTRY OF DEFENCE
Thanh Hà - rfi.fr|
Nền ngoại giao Nga đau đầu vì xung đột giữa Azerbaidjan và Armenia trong vùng Thượng Karabakh, Kavkaz. Vài giờ sau cuộc chạm súng trong ngày 27/09/2020 tổng thống Vladimir Putin kêu gọi đôi bên « chấm dứt giao tranh, dừng các hành động thù nghịch ». Matxcơva có nhiều lý do để tránh biến vùng Thượng Karabakh thành một ngòi nổ đe dọa an ninh tại miền nam Kavkaz.
Trước hết Thượng Karabakh là một tỉnh thuộc về Armenia, nhưng năm 1921, lãnh đạo Liên Xô Joseph Staline cho sáp nhập vào Azerbaijan. Từ khi Liên Xô sụp đổ, Erevan và Baku lao vào một đọ sức không hồi kết để giành lại quyền kiểm soát Thượng Karabakh, nơi đại đa số dân cư là người Armenia. Năm 1994 Azerbaijan và Armenia ký thỏa thuận đình chiến sau khi Baku thất bại ê chề, để mất 13 % lãnh thổ. Nhưng từ đó tới nay xung đột vẫn âm ỉ làm hơn 30.000 người thiệt mạng giữa một bên là quân đội Azerbaijan và bên kia là phe ly khai ở Thượng Karabakh được Armenia yểm trợ. Hai bên thường xuyên quy trách nhiệm cho nhau đổ thêm dầu vào lửa, làm cho tình hình căng thẳng.
Azerbaidjan có đường biên giới với Nga. Matxcơva là nhà cung cấp vũ khí cho quân đội của cả Azerbaijan lẫn Armenia. Căn cứ quân sự duy nhất của Nga ở phía nam dãy Kavkaz được đặt tại Guioumri, trên lãnh thổ Armenia.
Trong bối cảnh đó, việc điện Kremlin nhanh chóng phản ứng kêu gọi Erevan và Baku hạ nhiệt tình hình là điều dễ hiểu : Matxcơva không muốn xung đột giữa Azerbaijan và Armenia đe dọa ổn định trong vùng Kavkaz. Lợi ích của nước Nga là duy trì một mối quan hệ tốt với cả Erevan lẫn Baku. Có điều từ 2016 căng thẳng liên tục bùng phát giữa hai quốc gia thù nghịch trong khu vực này. Hơn một trăm người thiệt mạng trong cuộc đụng độ đẫm máu ở Thượng Karabakh vào năm 2016. Gần đây hơn mùa hè vừa qua, tình hình trọng khu vực cũng đã nóng lên.
Bài toán đối với Matxcơva thêm phức tạp. Khủng hoảng kinh tế dầu hỏa và khí đốt mất giá khiến mất mãn trong công luận Azerbaijan đối với chế độ của tổng thống Ilham Aliev dâng cao. Do vậy, theo giới quan sát, rất có thể Baku khai thác lá bài chinh phục lại một phần lãnh thổ đã mất ở Thượng Karabakh để tô điểm lại hình ảnh và uy tín của mình với công luận trong nước. Không dễ để chính quyền của tổng thống Aliev lùi bước. Dấu hiệu rõ rệt nhất là Baku vừa ban hành « thiết quân luật » còn Erevan thì thông báo « tổng động viên
Thách thức sau cùng đối với Matxcơva là yếu tố Thổ Nhĩ Kỳ. Laurence Broers giám đốc Chương trình nghiên cứu về vùng Kavkaz thuộc Viện Nghiên Cứu Hoàng Gia Anh, Chatham House, nhận định, sở dĩ tổng thống Aliev mạnh dạn trên hồ sơ Thượng Karabakh là nhờ có sự yểm trợ của chính quyền Ankara. Thổ Nhĩ Kỳ láng giềng sát cạnh Armenia nhưng lại mạnh mẽ yểm trợ Azerbaijan. Tổng thống Erdogan ngay từ hôm qua đã trực tiếp quy trách nhiệm cho chính quyền Armenia « gây trở ngại cho hòa bình trong khu vực ».
Nói cách khác, nếu căng thẳng không nhanh chóng giảm cường độ giữa Armenia và Azerbaijan thì có nguy cơ Thượng Karabakh lôi kéo nhiều quốc gia khu vực khác vào một cuộc đối đầu « nguy hiểm hơn, dài hơi hơn » như ghi nhận của giám đốc nghiên cứu viện Chatham House. Khi đó, bắt buộc Nga phải lên tiếng và chọn đứng về phe nào. Quan hệ giữa Matxcơva với Ankara vốn đã rất phức tạp giờ đây có nguy cơ càng trở thành một mối đau đầu đối với tổng thống Vladimir Putin nếu như khủng hoảng tại Thượng Karabakh không nhanh chóng tìm ra ngõ thoát.
Giới phân tích lo ngại là Thượng Karabakh có thể trở thành ngòi nổ cho một cuộc đọ sức về mặt địa chính trị với những hậu quả khó lường, giữa một bên là Erevan vốn đã có một thỏa ước phòng thủ với Matxcơva và bên kia là mối quan hệ gắn bó giữa Thổ Nhĩ kỳ và Azerbaijan. Đó là chưa kể đến lập trường của Iran có đường biên giới bọc ở phía nam với cả Armenia lẫn Azerbaijan và Teheran đã đứng về phía Erevan.
Thanh Hà - rfi.fr
