Ảnh; Tổng thống Nga Vladimir Putin nói chuyện với Giám đốc ngân hàng trung ương Elvira Nabiullina tại Điện Kremlin vào năm 2017.
https://www.youtube.com/watch?v=2PyRVC2jaI4
Cù Tuấn dịch từ The Washington Post.
Tóm tắt: Các nhà tài phiệt và quan chức tài chính Nga lo lắng về thiệt hại kinh tế mà nước này đang gánh chịu và cảm thấy bất lực trong việc tác động đến Putin.
Trong hai tháng kể từ khi Nga xâm lược Ukraina, sự im lặng - và thậm chí cả sự đồng tình - của giới tinh hoa Nga đã bắt đầu trở nên căng thẳng.
Ngay cả khi các cuộc thăm dò dư luận cho thấy sự ủng hộ của công chúng Nga đối với chiến dịch quân sự, trong bối cảnh các tuyên truyền của nhà nước lan rộng và các luật mới cấm chỉ trích cuộc chiến, các rạn nứt đang bắt đầu hé lộ. Ranh giới phân chia giữa các phe phái trong giới tinh hoa kinh tế Nga ngày càng rõ ràng hơn, và một số tài phiệt - đặc biệt là những người đã trở nên giàu có trước khi Tổng thống Vladimir Putin lên nắm quyền - đã bắt đầu lên tiếng một cách dè dặt.
Đối với nhiều tài phiệt này, trọng tâm là những thiệt hại của chính họ. Các biện pháp trừng phạt do phương Tây áp đặt đã tạo ra một bức màn sắt mới đối với nền kinh tế Nga, đóng băng hàng chục tỷ đô la trong các tài sản của nhiều tài phiệt.
“Trong một ngày, họ đã phá hủy những gì được xây dựng trong nhiều năm. Đó là một thảm họa,” một doanh nhân đã được triệu tập cùng với nhiều người giàu có nhất của Nga để gặp Putin vào ngày bắt đầu cuộc xâm lược cho biết.
Nhà Trắng tiếp tục quay lưng lại với các nhà tài phiệt Nga hôm 28/4, thông báo đề xuất thanh lý tài sản của họ và quyên góp số tiền thu được tặng cho Ukraina.
Ít nhất 4 nhà tài phiệt có công lớn trong kỷ nguyên tự do hơn của người tiền nhiệm Putin, Tổng thống Boris Yeltsin, đã rời Nga. Ít nhất bốn quan chức cấp cao đã từ chức và rời khỏi đất nước, người xếp hạng cao nhất trong số đó là Anatoly Chubais, đặc phái viên của Điện Kremlin về phát triển bền vững và ông hoàng tư nhân hóa thời Yeltsin.
Nhưng những người ở những vị trí hàng đầu quan trọng đối với việc tiếp tục điều hành đất nước vẫn còn ở lại Nga - một số bị mắc kẹt, không thể rời đi ngay cả khi họ muốn. Đáng chú ý nhất, giám đốc ngân hàng trung ương Nga Elvira Nabiullina có thái độ ôn hòa và được đánh giá cao, đã xin được từ chức sau khi phương Tây áp đặt các lệnh trừng phạt, nhưng Putin đã từ chối để bà từ chức, theo 5 người quen thuộc với tình hình.
Trong các cuộc phỏng vấn, một số tỷ phú Nga, chủ ngân hàng cấp cao, một quan chức cấp cao và cựu quan chức, nói với điều kiện giấu tên vì sợ bị trả thù, đã mô tả việc họ và những người khác đã bị vị tổng thống ngày càng bị cô lập của họ che mắt và phần lớn trong số họ đã cảm thấy bất lực vì không thể ảnh hưởng đến Putin vì đội ngũ thân cận của Putin chỉ là một số ít các quan chức an ninh có quan điểm cứng rắn.
Những lời phàn nàn được công bố trước công chúng cho đến nay hầu hết đều bị tắt tiếng và chủ yếu tập trung vào phản ứng kinh tế được đề xuất của chính phủ đối với các lệnh trừng phạt mà phương Tây áp đặt lên Nga. Không có ai chỉ trích trực tiếp Putin.
Vladimir Lisin, một ông trùm ngành thép, người đã tạo ra tài sản của mình trong những năm Yeltsin, đã phản đối đề xuất tại Quốc hội Nga về việc chống lại các lệnh trừng phạt bằng cách buộc người mua nước ngoài trả bằng đồng rúp cho một danh sách các mặt hàng ngoài khí đốt. Trong một cuộc phỏng vấn với một tờ báo ở Matxcơva, ông cho biết biện pháp này có nguy cơ làm suy yếu các thị trường xuất khẩu mà Nga đã "chiến đấu để có được trong nhiều thập kỷ", đồng thời cảnh báo rằng "việc chuyển sang thanh toán bằng đồng rúp sẽ chỉ dẫn đến việc chúng ta bị loại khỏi thị trường quốc tế."
Vladimir Potanin, chủ sở hữu của nhà máy kim loại Norilsk Nickel, người từng là kiến trúc sư của quá trình tư nhân hóa Nga vào những năm 1990, cảnh báo rằng các đề xuất tịch thu tài sản của các công ty nước ngoài đã rời khỏi Nga sau chiến tranh sẽ hủy hoại lòng tin của các nhà đầu tư và đẩy đất nước trở lại thời điểm cách mạng năm 1917.
Oleg Deripaska, một tài phiệt về nhôm, người cũng đã kiếm được tài sản ban đầu của mình trong thời đại Yeltsin, đã đi xa nhất, gọi cuộc chiến ở Ukraina là "điên rồ", mặc dù ông ta cũng chỉ tập trung vào thiệt hại kinh tế của cuộc xâm lược. Ông đã dự đoán rằng cuộc khủng hoảng kinh tế do các lệnh trừng phạt sẽ tồi tệ hơn ba lần so với cuộc khủng hoảng tài chính năm 1998 mà đã làm rung chuyển nền kinh tế Nga, và ông đã đổ lỗi cho chính quyền Putin, nói rằng các chính sách chủ nghĩa tư bản nhà nước trong 14 năm qua đã "không dẫn đến tăng trưởng kinh tế cũng không dẫn đến tăng thu nhập của người dân."
Trong một bài đăng tiếp theo trên kênh Telegram của mình, Deripaska đã viết rằng “xung đột vũ trang” hiện tại là “một sự điên rồ mà chúng ta sẽ phải xấu hổ trong thời gian rất lâu”. Tuy nhiên, trong câu tiếp theo, ông chỉ ra rằng phương Tây cũng phải chịu trách nhiệm tương tự vì việc “ huy động ý thức hệ địa ngục từ mọi phía”.
1. "Chúng tôi đã mất tất cả"
Khi 37 giám đốc điều hành doanh nghiệp giàu có nhất của Nga được gọi đến Điện Kremlin để dự cuộc gặp với Putin vài giờ sau khi ông phát động cuộc chiến vào ngày 24 tháng 2, nhiều người trong số họ đã rất thất vọng và bị sốc. “Mọi người đều có tâm trạng thật khủng khiếp,” một người tham gia nói. "Mọi người đã ngồi đó với cảm giác bị dẫm nát."
“Tôi chưa bao giờ thấy họ choáng váng như vậy từ trước đến giờ,” một người tham gia khác nói. "Một số người trong số họ thậm chí không thể nói được câu gì."
Như thường lệ, họ vẫn phải chờ đợi hơn hai giờ trước khi Tổng thống xuất hiện trong Hội trường Ekaterininsky được trang trí công phu của Điện Kremlin - thời gian đủ để cân nhắc số phận của họ. Đối với một số giám đốc điều hành, khi họ lặng lẽ thảo luận về hậu quả cuộc chiến của Putin, đó là thời điểm họ nhận ra rằng mọi thứ đã kết thúc đối với đế chế kinh doanh mà họ đã xây dựng kể từ khi quá trình chuyển đổi thị trường của Nga bắt đầu hơn 30 năm trước.
"Một số người trong số họ nói," Chúng tôi đã mất tất cả ", một trong những người tham gia cho biết.
Khi tổng thống đến, không ai dám nói một câu phản đối. Với vẻ mặt đờ đẫn, họ lắng nghe khi Putin đảm bảo với mọi người rằng Nga sẽ vẫn là một phần của thị trường toàn cầu - một lời hứa sớm bị biến thành vô hiệu do hàng loạt các biện pháp trừng phạt của phương Tây - và nói với họ rằng ông không có lựa chọn nào khác ngoài việc khởi động “chiến dịch quân sự đặc biệt” của mình.
Kể từ đó, Putin đã đưa ra nhiều lời đe dọa sẽ xử lý bất kỳ ai chỉ trích cuộc chiến, vội vàng ban hành luật mới bao gồm bản án 15 năm tù cho bất kỳ ai nói bất cứ điều gì mà Điện Kremlin cho là sai trái về quân đội Nga. Chính quyền của Putin đã đề xuất thành lập một hệ thống cấp phó mới trong các bộ của Nga để báo cáo lại với Điện Kremlin về “tình hình và tâm trạng cảm xúc”. Một nhà tài phiệt cho biết ông ta kỳ vọng cuộc đàn áp sắp tới sẽ mang tính “ăn thịt đồng loại” so với “thời kỳ ăn chay” của những năm trước.
Quyết định phát động một cuộc xâm lược quy mô toàn diện của Putin dường như đã gây sửng sốt không chỉ với các tỷ phú mà còn cả giới thượng lưu Nga, bao gồm các quan chức kỹ trị cấp cao và một số thành viên của cơ quan an ninh, theo hai tỷ phú Nga và một người cựu quan chức nhà nước có nhiều mối quan hệ với Matxcơva.
“Ngoài những người trực tiếp tham gia chuẩn bị cho cuộc chiến, [Bộ trưởng Quốc phòng Sergei] Shoigu, [tổng tham mưu trưởng quân đội Valery] Gerasimov và một số người ở FSB, không ai được biết gì,” một trong những tỷ phú nói.
Bất chấp những cảnh báo ngày càng leo thang của tình báo Mỹ, nhiều người trong giới tinh hoa ở Matxcơva tin rằng Putin đang hạn chế các mục tiêu của mình đối với các khu vực ly khai ở miền đông Ukraina. Các quan chức kinh tế và tài chính "nghĩ rằng chiến dịch sẽ bị giới hạn ở Donetsk và Luhansk và đó là những gì họ đã chuẩn bị sẵn", quan chức cấp cao cho biết. Ông nói, họ đã chuẩn bị cho các lệnh trừng phạt của phương Tây, bao gồm cả việc bị loại khỏi SWIFT, hệ thống chuyển tiền tài chính quốc tế, “nhưng họ chưa chuẩn bị cho điều này”.
Với thương vong ngày càng tăng và quân đội Nga buộc phải rút lui khỏi Kyiv, không chỉ các tỷ phú bị phương Tây trừng phạt mà ngay cả một số thành viên của lực lượng an ninh cũng thấy cuộc chiến ngày càng trở nên kinh hoàng, theo hai người am hiểu tình hình.
Một người đặc biệt đề cập đến Shoigu, người đã tham gia vào quá trình chuẩn bị chiến tranh. “Tất cả họ đều muốn có một cuộc sống bình thường. Họ có nhà, có con, có cháu. Họ không cần chiến tranh,” người này nói. “Tất cả các tài phiệt đều không thích tự sát. Họ đều muốn có một cuộc sống tốt đẹp. Họ muốn con mình có mọi thứ và có thể đi du lịch đến những nơi đẹp nhất”.
Áp lực gia tăng đối với các tài khoản ngân hàng nước ngoài của họ là nguồn gốc gây ra sự thất vọng đặc biệt cho giới thượng lưu. Ngay cả các quan chức đã cố gắng bảo vệ mình bằng cách chuyển tiền của họ vào các tài khoản của các đối tác kinh doanh giờ đây phát hiện ra rằng các tài khoản của đối tác cũng đã bị phong tỏa, một trong những giám đốc điều hành ở Matxcơva cho biết.
2. Bị mắc kẹt ở Matxcơva
Các lệnh trừng phạt của phương Tây nhằm đóng băng 300 tỷ USD - gần một nửa - dự trữ ngoại tệ cứng của Ngân hàng Trung ương Nga khiến Matxcơva lao đao, bao gồm cả thống đốc ngân hàng trung ương Nabiullina, người xin từ chức nhưng đã bị Putin từ chối, theo 5 người quen thuộc với tình hình. (Hãng tin Bloomberg là hãng tin đầu tiên đưa tin về nỗ lực từ chức của bà.)
Nabiullina “hiểu rất rõ rằng bà không thể ra đi. Nếu không, bà sẽ có một kết thúc rất tồi tệ”, một trong những người này nói.
Vadim Belyaev, người đã từng là chủ sở hữu chính của Otkritie, ngân hàng tư nhân lớn nhất nước Nga cho đến khi nó bị quốc hữu hóa vào năm 2017, hiện đang lưu vong, cho biết: “Không ai có thể nói 'Hết chuyện' và sau đó đóng cửa cái rầm vào năm 2017. Mọi người đều sẽ phải làm việc cho đến khi có phiên tòa xử tội phạm chiến tranh mới." Ngân hàng trung ương Nga sau đó đã phủ nhận rằng Nabiullina đã đệ đơn xin từ chức.
Các nhà kinh tế cho biết chỉ những quan chức không cần thiết trong việc điều hành nhà nước - và là những người ngoài cuộc - mới được phép ra đi. Maxim Mironov, phó giáo sư tại Đại học IE ở Tây Ban Nha, cho biết: “Không có bộ trưởng nào được phép từ chức. Chính phủ Nga giống như một tổ chức mafia."
Nếu Nabiullina là hình ảnh thu nhỏ của các quan chức kỹ trị cấp cao của Matxcơva, thì Alexei Kudrin là người thân cận nhất với Putin. Kudrin là một cựu thành viên trong nhóm nội bộ của Putin từ St. Petersburg, từng giữ chức bộ trưởng tài chính trong hai nhiệm kỳ đầu tiên của nhiệm kỳ tổng thống - dường như cũng nằm trong số những người không thể từ chức.
Một người thân cận với Kudrin cho biết ông đã gặp Putin một tháng trước cuộc xâm lược. Mặc dù rõ ràng rằng công tác chuẩn bị cho chiến tranh đang được tiến hành, nhưng Kudrin tin rằng kế hoạch này sẽ không được thực hiện, một người quen thuộc với suy nghĩ của ông cho biết. Người này cho biết: “Anh ấy đã tính toán, nhưng không ngờ sự việc bùng ra mạnh như vậy."
Kudrin - người hiện đang đứng đầu Phòng Kiểm toán, cơ quan giám sát tài chính của Nga - đã nói với các đồng minh rằng việc ông rời đi sẽ là một sự phản bội. Kudrin đã xuất hiện ở Tel Aviv vào cuối tuần ngày 9 tháng 4 nhưng đã lên các phương tiện truyền thông xã hội để thông báo tất cả những gì ông dự định sẽ làm sau khi trở lại Matxcơva: phát biểu tại thượng viện của Nga vào tuần sau đó. Kudrin đã đưa ra bài phát biểu theo đúng kế hoạch đó, cảnh báo rằng các lệnh trừng phạt của phương Tây đang khiến Nga phải đối mặt với tình trạng suy thoái kinh tế tồi tệ nhất trong 30 năm.
Một cựu quan chức cấp cao khác của nhà nước Nga cho biết ông cảm thấy có trách nhiệm phải ở lại Matxcơva, mặc dù ông đã rất ngạc nhiên và kinh hoàng trước cuộc chiến. "Nếu tất cả mọi người rời đi, thì ai sẽ ở đây để nhặt nhạnh các mảnh vỡ," ông nói. “Nó giống như làm việc tại một nhà máy điện hạt nhân. Ai sẽ điều hành nó nếu bạn rời đi? Nếu ai cũng bỏ đi, thì có khả năng nó sẽ phát nổ ”.
3. Các ông trùm của Yeltsin và các ông trùm của Putin
Trong số các tỷ phú đã rời bỏ nước Nga ngay sau cuộc xâm lược có một số người đã trở nên giàu có trong thời đại Yeltsin, bao gồm Alexander Mamut và Alexander Nesis, những người sở hữu công ty vàng Nga Polymetal, và Mikhail Fridman và Petr Aven của Tập đoàn Alfa.
Nhưng nhiều nhà tài phiệt khác đã ủng hộ Matxcơva ngay sau khi họ bị ảnh hưởng bởi các lệnh trừng phạt, mà đã cấm họ di chuyển tới các nước phương Tây. Các giám đốc điều hành doanh nghiệp khác lo sợ rằng nếu họ rời khỏi Nga, các công ty của họ sẽ bị chính phủ tiếp quản, một trong những giám đốc điều hành kinh doanh ở Matxcơva cho biết.
Một số tỷ phú hiện đang mắc kẹt ở Matxcơva chỉ tìm cách làm sao không bị tổn hại. “Bạn có thể không ủng hộ chiến tranh nhưng bạn phải giữ im lặng và ở bên những người đồng hương của bạn vì một số binh sĩ của bạn đang chết”, một người thân cận với một trong những tỷ phú có mặt tại cuộc họp ở Điện Kremlin ngày 24/2 cho biết. "Nếu bạn đang sống trong nước Nga, bạn có thể không vui - không ai hài lòng về những gì đang diễn ra cả - nhưng đừng nói lên ý kiến của bạn."
Những tỷ phú sẵn sàng lên tiếng công khai là những người nhớ về một thời đại khác; họ đã có được vận may kiếm nhiều tiền vào những năm Yeltsin, trước khi Putin trở thành tổng thống.
Sergei Pugachev, một người trong cuộc của Điện Kremlin cho đến khi ông rời Nga vào năm 2011, chỉ ra rằng những ông trùm này vẫn cẩn thận trong các bình luận công khai của họ, không chỉ trích trực tiếp Putin về việc tham chiến. “Họ nói rất tế nhị: Bối cảnh là phương Tây, NATO phải chịu trách nhiệm… Họ nói cứ như thể đó là một âm mưu chống lại Nga, ”ông nói.
Ngược lại, những người thân cận nhất với Putin - đến từ St.Petersburg và trở nên giàu có sau khi ông lên làm tổng thống - như Gennady Timchenko, Yury Kovalchuk và Arkady Rotenburg, lại kiên quyết giữ im lặng. Họ “sẽ không bao giờ chống lại Putin. Họ khởi đầu với Putin, và ông ấy đã khiến họ trở thành những tỷ phú đô la. Tại sao bạn lại ăn cháo đá bát?" một cựu nhân viên ngân hàng phương Tây cấp cao từng làm việc với các nhà tài phiệt Nga này cho biết.
Pugachev nói, ngoài những tài phiệt này, còn có một đội quân gồm các quan chức và giám đốc điều hành doanh nghiệp ở Matxcơva, những người không gặp rắc rối gì với sự cô lập kinh tế ngày càng tăng của Nga do hậu quả của cuộc xâm lược, và nhiều mối liên hệ mà ông duy trì ở Matxcơva đã không quy lỗi cho Putin vì đã gây chiến. Thay vào đó, họ phàn nàn rằng quân đội Nga đáng lẽ ra phải được chuẩn bị tốt hơn.
Ông cho biết nhiều thành viên của giới thượng lưu hiện nay là các bộ trưởng cấp trung của chính phủ, những người đã tích trữ hàng triệu đô la trong các tài khoản cá nhân và có nhà ở những quốc gia khác ở châu Âu. Nếu các lệnh trừng phạt ngăn họ đến các quốc gia này, họ vẫn sẽ ổn. “Ông ấy vẫn là một bộ trưởng ở Nga, và thay vì đến Áo, ông ấy sẽ đến Sochi - [khu nghỉ mát của Nga] để nghỉ mát. Họ không phải chịu nhiều đau khổ,” Pugachev nói.
Hơn nữa, nhìn trên bề ngoài, nền kinh tế Nga dường như đã ổn định kể từ khi áp dụng lệnh trừng phạt ban đầu, phục hồi nhờ doanh thu ước tính hơn 800 triệu USD mỗi ngày từ việc bán dầu và khí đốt cho châu Âu. Chính sách của ngân hàng trung ương Nga buộc các nhà xuất khẩu bán 80% thu nhập bằng đồng nội tệ rúp của họ đã ngăn chặn sự mất giá của đồng rúp, và Putin tuyên bố rằng "cuộc chiến kinh tế" chống lại Nga đã thất bại.
Nhưng vào đầu tháng 4/2022, Nabiullina cảnh báo tác động của các lệnh trừng phạt vẫn chưa được cảm nhận hết và cho biết điều tồi tệ nhất vẫn đang xảy ra. Các nhà máy sản xuất, nơi “thực tế mọi sản phẩm” đều phụ thuộc vào các linh kiện nhập khẩu, bắt đầu cạn kiệt nguồn cung, trong khi dự trữ hàng tiêu dùng nhập khẩu cũng đang dần cạn kiệt. Bà nói với các đại biểu quốc hội Nga: “Chúng ta đang bước vào một giai đoạn khó khăn về thay đổi cơ cấu. Khoảng thời gian mà nền kinh tế có thể sống bằng kho dự trữ là hữu hạn."
Trong những điều kiện này, vị trí của Putin rất bấp bênh, Pugachev nói. Người dân cho đến nay vẫn bị bộ máy tuyên truyền của nhà nước Nga ru ngủ, bằng việc che đậy mức độ tử vong trong quân đội Nga, cũng như vì các lệnh trừng phạt không gây ra hậu quả ngay lập tức. Ông nói: “Nhưng trong vòng ba tháng nữa, các cửa hàng và nhà máy sẽ hết hàng hóa, và quy mô số người chết trong quân đội Nga sẽ trở nên rõ ràng hơn."
Mặc dù đã bị giáng một đòn chí mạng vào lợi ích của họ, nhưng hiện tại, giới kinh doanh Nga dường như vẫn đang tê liệt vì sợ hãi. Một trong những giám đốc điều hành doanh nghiệp cho biết: “Tôi không biết ai có đủ dũng khí để chống lại."
“Nhưng nếu cuộc chiến kéo dài, và họ bắt đầu mất tiền, thì cơ hội phản kháng sẽ lớn hơn,” ông nói. “Sẽ có một trận chiến nghiêm túc tại Donbas và, nếu Nga không thắng, thì sẽ có một trận chiến lớn bên trong nước Nga” giữa giới tinh hoa.
Fb Chu Vĩnh Hải
08.05.2022
